Determinanty ubóstwa sezonu grzewczego, jako odrębnego wymiaru ubóstwa energetycznego –możliwości ograniczenia skali zjawiska na terenie Małopolski

Ubóstwo energetyczne jest istotnym problemem społecznym i ekonomicznym, który wpływa na jakość życia wielu gospodarstw domowych. Niemniej jednak, złożoność zagadnienia przekłada się na trudności w dokonaniu pomiaru skali zjawiska, a brak spójnych metod mierzenia oddziałuje na trudności w formułowaniu skutecznych polityk ograniczających ilość gospodarstw ubogich. Badania Polskiego Instytutu Ekonomicznego, które kategoryzują ubóstwo energetyczne na ubóstwo dochodowe, strukturalne, komunalne, oraz ukryte ubóstwo energetyczne, wskazują, że w zależności od przyjętej klasyfikacji możemy mówić od 3% do 30% gospodarstw ubogich energetycznie. W tej pracy proponuje się zbadanie „ubóstwa sezonu grzewczego”, jako pewnego wymiaru ubóstwa energetycznego, który pozwoli na precyzyjniejsze sklasyfikowanie gospodarstw ubogich energetycznie, które doświadczają problemów finansowych szczególnie w okresie zimowym, kiedy oprócz rachunków za prąd, dochodzą dodatkowe koszty w postaci ogrzewania.

Dotychczas w literaturze przedmiotu często łączy się wydatki na cele energetyczne i ogrzewnicze, co w opinii autora tej pracy utrudnia sposób weryfikacji, czy dane gospodarstwo rzeczywiście jest ubogie energetycznie. Należy zwrócić uwagę na fakt, że istnieją gospodarstwa domowe, które nie mają na co dzień problemu z pokryciem comiesięcznych rachunków za wykorzystanie energii elektrycznej do codziennych aktywności, niemniej jednak sytuacja ta zmienia się w okresie zimowym, kiedy dochodzą rachunki za ogrzewanie (zwłaszcza jeśli posiadamy nieefektywne źródło grzewcze, słabo zaizolowany budynek lub ceny surowców energetycznych rosną na skutek niekorzystnej sytuacji na rynkach energetycznych). Zatem przeprowadzenie tego typu badań (w okresie zimowym) pozwoli na lepszą identyfikacje gospodarstw, które realnie potrzebują pomocy. Dodatkową wartością badania jest możliwość wskazania gospodarstw, które z dużym prawdopodobieństwem nie są ubogie, ponieważ jeśli radzą sobie w najtrudniejszym momencie to znaczy, że nie powinni mieć oni problemów z opłatami za prąd przez cały rok.
Zaproponowany projekt nie tylko zwiększy wiedzę na temat ubóstwa sezonu grzewczego, przyczyniając się do rozwoju teorii ubóstwa energetycznego, ale również jego wyniki mogą stanowić podstawę do podejmowania działań w zakresie ograniczenia skali zjawiska i poprawiania sytuacji społeczno-gospodarczej mieszkańców regionu. Warto odnotować, że tego typu badanie, może stanowić podstawę do przeprowadzenia dalszych badań w innych regionach, a wnioski opracowane w toku jego realizacji mogą generować wartość dodaną dla mieszkańców innych obszarów. Co więcej, badanie, zdaje się być szczególnie istotne w tym punkcie czasowym ze względu na fakt, że od 1 maja 2024 roku w Małopolsce obowiązuje ustawa antysmogowa, zakazująca korzystania z najgorszej jakości kotłów, czyli tzw. kopciuchów. Pomimo tego na obszarze województwa nadal działa około 50 000 pieców najniższej jakości. Brak skłonności do ich wymiany, przynajmniej wśród pewnej grupy gospodarstw, może być spowodowany kwestiami finansowymi. Warto również zauważyć, że siedem lat temu szacowano, że istniało około 300 000 kopciuchów wymagających wymiany, co sugeruje, że znaczna część osób dokonała zmiany źródła ogrzewania w ostatnim czasie. Zatem istotne w tym punkcie czasowym wydaje się zweryfikowanie, jaki był wpływ tej zmiany na sytuacje materialną mieszkańców. Temat wymiany pieców jest wciąż aktualny ponieważ zgodnie z nowymi przepisami kotły klasy 3 i 4 muszą zostać wymienione do końca 2026 r, zatem czas badania koresponduje z działaniami, które są podejmowane przez gospodarstwa w regionie.

Zasadniczym celem projektu jest opracowanie koncepcji ubóstwa sezonu grzewczego, odróżniającej jej od istniejącego w literaturze ubóstwa paliwowego (stosowanego jedynie w Wielkiej Brytanii i Irlandii), oraz pokazującego przydatność tej koncepcji w mierzeniu ubóstwa energetycznego. Drugim nie mniej ważnym celem jest zbadanie skali zjawiska i zaproponowanie rekomendacji, które pozwolą na jego ograniczenie w województwie Małopolskim. Aby zrealizować cel badania przeprowadzone zostaną badania ankietowe oraz wywiady z wyselekcjonowanymi gospodarstwami domowymi. Spodziewanym efektem pracy będą publikacje rozszerzające zaproponowaną koncepcje, oraz wiele istotnych informacji, takich jak: identyfikacja problemów, analiza potrzeb, czy ocena istniejących programów, które mogą zostać wykorzystane przez decydentów przy formułowaniu polityk publicznych.