Kierownik projektu: ks. prof. dr hab. Piotr Kroczek
Konkurs: OPUS 17, panel: HS1
Problem poznawania kondycji współczesnej instytucji małżeństwa jest jednym z najbardziej doniosłych problemów, wymagających rzeczywistej integracji różnych perspektyw, a przede wszystkim perspektywy teologicznej i społecznej. Jest bowiem oczywiste, że współczesna instytucja małżeństwa jest odzwierciedleniem zarówno religijnej jak i świeckiej koncepcji ładu aksjologicznego, czego wyrazem może być chociażby fakt możliwości zawierania związków małżeńskich w Kościele z równoczesnym cywilnym skutkiem prawnym. Ale konsekwencją tego stanu jest również konieczność zintegrowanego rozpatrywania wszelkich zaburzeń w funkcjonowaniu tej instytucji.
Ogólnym celem projektu jest pogłębiony opis i analiza uwarunkowań sytuacyjnych oraz religijnych i społecznych motywacji tych, którzy inicjują proces unieważnienia małżeństwa przed trybunałem diecezjalnym w Kościele rzymskokatolickim. Skupienie się na procesie orzekania nieważności małżeństwa przed trybunałem diecezjalnym w tym Kościele wynika z faktu, że religia katolicka jest wyznawana przez większość polskiego społeczeństwa. Dlatego problem stwierdzenia nieważności małżeństwa jest doniosły nie tylko z punktu widzenia życia religijnego katolików, ale również ma znaczenie dla rozumienia procesów społecznych, kształtujących warunki życia rodzinnego w Polsce.
Wspomniany wyżej cel badań zostanie zrealizowany w czterech powiązanych ze sobą obszarach. Pierwszy obszar skupi się na formalnym i prawnym kontekście działań mających na celu stwierdzenie nieważności małżeństwa. Drugi obszar pozwoli na analizę rozpatrywanego problemu poprzez odwołanie się do obrazu zjawiska konstruowanego w oparciu o dane statystyki społecznej. W trzecim obszarze kroki podejmowane przez osoby zmierzające do stwierdzenia nieważności małżeństwa będą rozpatrywane w powiązaniu ze zmiennymi społecznymi, które mogą stanowić jedną z najważniejszych grup czynników, odpowiedzialnych za rozpad więzi emocjonalnej w unieważnianej strukturze rodzinnej. Czwarty obszar problemowy koncentrować się będzie na swoistości postaw osób podejmujących działania mające na celu uznanie ich małżeństwa za nieważne. Należy podkreślić, że motywacja do podjęcia takiej procedury nie jest taka sama dla wszystkich, a dylematy i obawy związane z uruchomieniem procedury stwierdzania nieważności małżeństwa również rozwijają się w różny sposób.
Cel ogólny projektu zostanie osiągnięty poprzez zastosowanie dwóch badań empirycznych: w oparciu o metodologię badania ilościowego i na podstawie metodologii badania jakościowego. Badanie ankietowe – w ramach podejścia ilościowego – pozwoli na zebranie informacji dotyczących nie tylko faktów i postaw związanych z badanymi osobami, ale także ich otoczenia, tj. relacji z rodzicami, teściami i innymi osobami, które mogły wpłynąć na rozwój życia małżeńskiego badanej osoby. W przypadku podejścia jakościowego pozyskanie materiału empirycznego będzie oparte na technice wywiadu pogłębionego. Celem analiz w ramach tego podejścia będzie pogłębiona charakterystyka mentalna osób, które skłonne są inicjować proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa – jakie miały motywy i jakie było ich nastawienie do prawnej procedury stwierdzania nieważności małżeństwa. Innowacyjność projektu badawczego wynika z tego, że diagnoza stanu polskich rodzin jest dokonywana poprzez analizę sytuacji małżeństw, które starają się o stwierdzenie nieważności małżeństwa przed katolickimi sądami kościelnymi. Warto tu podkreślić, że do tej pory nie przeprowadzono badań, zarówno w Polsce jak i za granicą, kondycji rodzin poprzez pryzmat orzeczeń o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Patrząc z tej perspektywy, prezentowany projekt jest bardzo nowatorski. Posiada on również wartość w skali międzynarodowej, gdyż jest on nową propozycją badania zjawisk, które spotykamy na całym świecie.
Zakończył się projekt naukowy pt.: „Diagnoza kondycji współczesnej rodziny poprzez pryzmat procesu orzekania nieważności małżeństwa” (umowa nr: UMO-2019/33/B/HS1/00625) finansowany przez narodowe Centrum Nauki, którego kierownikiem był ks. prof. dr hab. Piotr Kroczek (Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie), a wykonawcami: dr hab. Paweł Ulman, prof. UEK oraz dr hab. Przemysław Kisiel, prof. UEK.
Zrealizowany projekt miał za zadanie poznanie tego, jak jest kondycja współczesnych małżeństw i rodzin w Polsce. W celu realizacji tego zadania zastosowano innowacyjną drogę badawczą, a mianowicie analizę sytuacji małżeństw, które starają się o stwierdzenie nieważności małżeństwa przed sądami kościelnymi. Do tej pory nie przeprowadzono takich badań ani w Polsce, ani na świecie.
Realizacja niniejszego projektu obejmowała wiele zadań. Głównym z nich było zbudowanie opisu i na jego podstawie stworzenie pogłębionej typologii źródeł kryzysów współczesnych małżeństw w Polsce. Dokonano tego przez odwołanie się do wielu przyczyn i przejawów kryzysów konstruowanego w oparciu o dane statystyczne oraz jakościowe. Przyczyny te wynikają z wielu czynników – od światopoglądowych, poprzez osobowościowe i rodzinne po ekonomiczne.
W projekcie zastosowano dwie główne metody w kluczowych dla tego projektu badaniach empirycznych. Po pierwsze, była to metoda ilościowa, która pozwoliła na pozyskanie i zestawienie informacji dotyczących nie tylko faktów i postaw związanych z badanymi osobami, ale także ich otoczenia, tj. relacji z rodzicami, teściami i innymi osobami, które mogły wpłynąć na rozwój życia małżeńskiego badanej osoby. Po drugie, była to metoda jakościowa pozwalająca na pozyskanie materiału empirycznego poprzez technikę wywiadu pogłębionego. W ten sposób uzyskano pogłębioną charakterystykę osób tworzących małżeństwo.
Badany problem dotyczący kondycji małżeństw i rodzin jest obecnie jednym z najbardziej doniosłych zagadnień społecznych i religijnych. Wymagał on rzeczywistej integracji różnych perspektyw badawczych, w tym także perspektywy teologicznej i społecznej – co w tym projekcie nastąpiło.
Wnioski z przeprowadzonych badań będą miały wpływ na dalsze badania kondycji polskiej rodziny zarówno w perspektywie nauk społecznych, jak i teologicznych. Badania takie wydają się być bardzo istotne, gdyż kondycja rodziny, podstawowej instytucji społecznej, jest problemem ważnym dla społeczeństwa, państwa i Kościoła katolickiego. Podjęta w projekcie problematyka powinna być w sposób stały monitorowana, a to wymaga systematycznego ponawiania badań nad poruszanymi w tej monografii problemami oraz realizowania badań nad zjawiskami pokrewnymi.
The project entitled: „Diagnosis of the condition of the contemporary Polish family through the prism of canonical annulment of marriage”, (UMO-2019/33/B/HS1/00625/) financed by National Science Centre has been completed. The principal investigator was: Fr. Prof. Piotr Kroczek (Faculty of Canon Law of The Pontifical University of John Paul II in Krakow), and co-investigators were: Paweł Ulman (Cracow University of Economics), and Przemysław Kisiel (Cracow University of Economics).
The realized project was aimed at finding out what is the condition of modern marriages and families in Poland. In order to carry out this task, an innovative research route was used, namely, an analysis of the situation of married couples who seek annulment of marriage before church courts. To date, no such research has been conducted either in Poland or in the world.
The implementation of the present project involved a number of tasks. The main one was to build a description and, on its basis, to create an in-depth typology of the sources of crises of modern marriages in Poland. This was done by referring to a number of causes and manifestations of crises constructed on the basis of statistical and qualitative data. These causes stem from a wide range of factors – from worldview, personality and family to economic.
The project used two main methods in its key empirical research. First, it was a quantitative method, which made it possible to obtain and collate information not only on facts and attitudes related to the subjects, but also on their environment, i.e. relations with parents, in-laws and others who may have influenced the development of the subject’s married life. Secondly, it was a qualitative method to obtain empirical material through an in-depth interview technique. In this way, an in-depth characterization of the people who make up the marriage was obtained.
The studied problem concerning the condition of marriages and families is currently one of the most momentous social and religious issues. It required a real integration of various research perspectives, including theological and social perspectives – which was done in this project.
Conclusions from the conducted research will have an impact on further studies of the condition of the Polish family from both a social science and theological perspective. Such research seems to be very important, since the condition of the family, a basic social institution, is an important problem for society, the state and the Catholic Church. The issues addressed in the project should be monitored on a permanent basis, and this requires systematic renewal of research into the problems addressed in this monograph, as well as the implementation of research into related phenomena.
- P. Kisiel, P. Kroczek, P. Ulman, Diagnoza kondycji współczesnej rodziny poprzez pryzmat procesu orzekania nieważności małżeństwa, Kraków 2023
- P. Kisiel, P. Kroczek, P. Ulman, Pobudki wnoszenia o orzeczenie nieważności małżeństwa, „Annales Canonici” 18 (2022), z. 1, s. 101–118, Pobudki wnoszenia o orzeczenie nieważności małżeństwa,
- P. Kisiel, P. Kroczek, P. Ulman, Examining the family in the light of marriage annulment as a new research perspective, „Analecta Cracoviensia” 53 (2021), s. 143–168
Ks. prof. dr hab. Piotr Kroczek – profesor nauk społecznych w dyscyplinie nauki prawne, doktor teologii i filozofii, kierownik Katedry Norm Ogólnych i Teorii Prawa na UPJPII w Krakowie; Kościelny Inspektor Ochrony Danych; członek Rady Doskonałości Naukowej, zajmuje się teorią prawa, prawem wyznaniowym i ochroną danych osobowych; ostatnio wydał: Przetwarzanie danych osobowych przez podmioty Kościoła katolickiego w Polsce: transfer pomiędzy państwami (2020).
