Mechanizmy finansowe w gospodarce wynikające ze zjawiska urban sprawl

Projekt podejmuje próbę nowatorskiego charakteru badań w zakresie konsekwencji gospodarczych zjawiska urban sprawl. Pomiar wpływu urban sprawl na gospodarkę uwzględnia dwa etapy: Pierwszy, urban sprawl przedstawiony będzie w liczbach w odróżnieniu od powszechnego podejścia prezentacji tego zjawiska na mapie. Skwantyfikowany urban spraw umożliwia włączenie do modelowania ekonomicznego.

Urban sprawl skwantyfikowany będzie jako indeks składający się z wielu form (wskaźników) struktury przestrzennej tworzących tytułowe zjawisko. Umożliwi to również badania profilu urban sprawl w Polsce, czyli zjawiska o dominacji jednej/kilku form, jak i wpływu tych form na kondycję gospodarki. Kwantyfikacja zjawiska zakłada zatem badania morfologii struktury przestrzennej w oparciu o siatkę kwadratów 1 km² oraz 250 m². Na podstawie siatki kwadratów obliczane są wskaźniki: gęstość zabudowy, ciągłość przestrzenna, skupienie zabudowy, grupowanie zabudowy, centralizacja przestrzenna, zróżnicowanie użytkowania gruntów, nuklearność i bliskość. Drugi etap to badania wpływu zjawiska na gospodarkę. Analizowane będą zarówno koszty jak i korzyści z urban sprawl w odniesieniu do gospodarki rozumianej jako zbioru podmiotów sfery realnej (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw) i regulacji (gminy, powiaty, regiony, kraj). Po zebraniu danych analizowane będą zależności pomiędzy urban sprawl i gospodarką (w tym szczegółowe analizy dla wymienionych podmiotów) za pomocą modelowania statystycznego i ekonometrycznego wraz z identyfikacją kosztów i korzyści. Wskazane będą również relacje pomiędzy urban sprawl a kondycją ekonomiczną podmiotów sfery realnej i regulacji.

Wyniki projektu

Żywiołowa suburbanizacji (ang. urban sprawl) jest procesem obserwowanym w obszarach miejskich każdego regionu świata. Pomimo, iż od połowy ub.w. podejmowane są badaniach nad konskewencjami ekonomicznymi suburbanizacji, to jednak dotychczas nie wypracowano metod identyfikacji żywiołowości, koncentrując się na skutkach ogólnie operacjonalizowanej suburbanizacji. Jako społeczeństwo, nie wiedzieliśmy zatem, czy nieuporządkowana przestrzennie lokalizacja zabudowy w suburbiach wykazuje inne oddziaływanie ekonomiczne, niż zabudowa suburbiów, która pozostaje zwarta. Prezentowane badania, jako pierwsze włączają do wielkoskalowych badań ekonomicznych metody pomiaru morfologii przestrzeni identyfkujące żywiołowość lokalizacji zabudowy. Badaniem morfologicznym objeto 382 gminy o łącznej powierzchni 4,5 tys. km² tj. 15% powierzchni Polski. Obszar ten podzielono siecią kwadratów (dwie siatki o boku 500 m i 1 km). W kwadratach zliczano budynki. Liczba budynków badanego obszaru to 3,8 mln obiektów (25% budynków kraju). Kwadraty z liczbą budynków służyły do obliczenia wskaźników urban sprawl. Wskaźniki urban sprawl wykorzystano w analizach korelacyjnych z wskaźnikami finansowymi. Metody morfologiczne stanowiły podstawę dla badań nad konsekwencjami urban sprawl płynącymi dla: jednostek samorządu terytorialnego, państwa, gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. 

Rezultaty badań przenikają do trzech dyscyplin, wpływając na ich rozwój, tj. do: geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarki przestrzennej, ekonomii i finansów oraz nauki o polityce i administracji. Rozwój dyscyplin wyraża się w pierwszej kolejności w stworzeniu metody i pomiarze urban sprawl w dużej skali przestrzennej w Polsce. Rezultaty badań morfologicznych dostarczają liczbowego obrazu rozproszenia zabudowy w blisko czterystu gminach w dwóch przedziałach czasowych (2015 i 2017). Rezultaty te stanowić mogą punkt wyjściowy zarówno dla monitorowania przemian przestrzennych, ale również dla formułowania oceny zmian (pozytywna: zwiększanie zwartości przestrzennej; negatywna: powiększanie rozproszenia). W dalszej kolejności, rozwój dyscyplin wiąże się z rozwinięciem wiedzy na temat ekonomicznego wpływu i mechanizmów finansowych uruchamianych przez urban sprawl. Wnioski z badań pozwalają stwierdzić, że urban sprawl niekorzystnie wpływa na kondycję finansową jednosek samorządu terytorialnego oraz gospodarstw domowych. Urban sprawl wpływa również na spowolnienie wzrostu gospodarczego na poziomie loklanym i częściowo również kraju. Z drugiej strony, zaobserwowano pozytywny wpływ zjawiska na kondycję finansową przedsiębiorstw. Nie stwierdzono natomiast negatywnego oddziaływania na budżet państwa. Wiedza ta ma istotne znaczenia dla zwiększania trafności formułowania celów dla polityki publicznej. Znajomość mechanizmów finansowych zwiększa również skuteczność i efektywność realizacji tejże polityki. Zidentyfikowane straty i korzyści oraz mechanizmy finansowe winny bowiem niuansować politykę publiczną adresowaną do problemów generowanych przez urban sprawl. Niuansowanie odnosi się do odpowiedniego potraktowania omawianego zjawiska z perspektywy polityki centralnej i lokalnej. Polityka poziomu centralnego nie powinna bezwzględnie ograniczać urban sprawl, bo on nie ma szkodliwego wpływu budżet państwa. Polityka ta winna koncentrować się na jego kierunkowaniu w formie rekomendacji dla lokalnych polityk przestrzennych. Kierunkowanie to polegać powinno na stymulowaniu powstawania podmiejskich osiedli o strukturze zwartej. Polityka lokalna winna natomiast restrykcyjnie traktować lokalizację rezydencjonalną prowadzącą do pogłębiania rozproszenia zabudowy; wspierać natomiast lokalizację rezydencjonalną skutkującą zwartością struktury. Nieco bardziej liberalnie można traktować zabudowę gospodarczą. Niemniej struktury zwarte przestrzennie maja korzystny wpływ na obciążenia budżetowe gmin umożliwiając im efektywne dostarczanie lokalnych dóbr i usług publicznych, dynamizują rozwój gospodarczy, ale i wykazują wyższą efektywność budżetową jednostek samorządu terytorialnego i kraju. Powstawanie struktur zwartych przyczyniać się będzie do efektywnego wykorzystania potencjału gospodarczego gmin, kraju ale również realizacji preferencji mieszkaniowych gospodarstw domowych i ich kondycji finansowej.

---

Dr hab. Piotr Lityński, prof. UEK – doktor habilitowany w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna. Profesor uczelni w Katedrze Gospodarki Przestrzennej. Jest członkiem Zespołu Zadaniowego ds. Obszarów Miejskich i Metropolitalnych przy Komitecie Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN w kadencjach 2015-2018 oraz 2019-2022. Uczestniczy w komitetach redakcyjnych wielu renomowanych czasopism naukowych w kraju i za granicą. Główne zainteresowania naukowe koncentrują się na problematyce: finansowych konsekwencji zagospodarowania przestrzennego; procesach rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przestrzennego miast; polityce lokalnej i strategiach rozwoju jednostek samorządu terytorialnego. Autor (lub współautor) ponad pięćdziesięciu prac naukowych oraz trzydziestu ekspertyz na zamówienie władz publicznych poziomu centralnego i lokalnego. Brał udział w ponad dziesięciu projektach badawczych krajowych i międzynarodowych. Prowadzone zajęcia: Programowanie i finansowanie rozwoju regionalnego; Finanse samorządowe; Ekonomika procesów przestrzennych; Podstawy miejskiej gospodarki przestrzennej.